مقدمه

اقتصاد را می‌توان به ترازویی چندکفه تشبیه کرد که بروز ناترازی در هر یک از بخش‌های آن، توانایی برهم زدن تعادل در سایر بخش‌ها را دارد. استفاده از تعبیر «ابربحران» به شرایطی برمی‌گردد که در آن هم زمان چندین بخش اقتصادی دچار ناترازی شوند و با اخلال در سازوکارهای خود مواجه شوند. پیامدهای برخی از ابربحران‌ها ملموس‌تر است و در بازه‌های زمانی کوتاه مدت ظهور و بروز می‌یابد؛ اما برخی دیگر از بحران‌های اقتصادی تبعات بلندمدت‌تری دارند و با مرور زمان پیامدهای خود را نمایان می‌کنند. ناترازی حاصل از عدم سرمایه‌گذاری و کاهش موجودی‌های سرمایه‌ای از جمله ناترازی‌های اخیر است. دستیابی به رشد اقتصادی پایدار مستلزم خلق ظرفیت جدید در موجودی سرمایه‌ی‌ ثابت اقتصاد کشور، بهبود وضعیت بهره‌وری یا ترکیبی از این دو است. خلق ظرفیت جدید در هر اقتصاد، حد نصابی از سرمایه‌گذاری را نیاز دارد که در وهله‌ی‌ نخست استهلاک موجودی سرمایه‌ی‌ فعلی را جبران کند و مانع کاهش تولید شود، و در گام بعدی موجودی سرمایه را افزایش دهد. در صورت عدم توجه به جبران استهلاکات در اقتصاد هر کشور یا عدم وجود توان جبران استهلاک، رشد اقتصادی پایدار با چالش همراه خواهد شد. در چنین شرایطی، اگر وضعیت بهره‌وری نیز روند مطلوبی نداشته باشد، به ناچار آن اقتصاد با رشد مثبت و پایدار خداحافظی می‌کند. وضعیت استهلاکات در اقتصاد ایران یکی از چالش‌هایی است که پیامدهای آن در بلندمدت نمایان خواهد شد. موضوع «استهلاکات» در کلیت خود بیشتر از مسائل هر بخش مختلف از اقتصاد نظیر کشاورزی، صنعت، حمل‌ونقل، انرژی و … اهمیت دارد؛ چرا که این موضوع بر تمامی بخش‌های اقتصادی اثرگذار است، و بیشتر مستعد است که به «ابربحران» در اقتصاد ایران تبدیل شود. از آنجا که پیامدهای چالش استهلاکات بالا، هنوز چهره‌ی‌ کامل خود را در اقتصاد ایران نشان نداده است، عمق بحرانی مسئله ملموس نشده، و سیاست‌گذاران و مدیران بنگاه‌ها به قدر کفایت به این مشکل نپرداخته‌اند. بررسی سطح استهلاکات از منظر اقتصاد کلان در فرآیند پیش‌بینی متغیرهای اثرگذار بر رفاه عمومی، توانایی تولید و پیش‌بینی عرضه‌ی‌ کل بسیار آگاهی بخش است. در سطح بنگاه نیز شناخت مقادیر استهلاکات به درک واقعی از هزینه‌های کسب‌وکار کمک می‌کند و اندیشیدن به تمهیدات لازم برای جبران استهلاکات بر عمر کسب‌وکار می‌افزاید. با در کنار هم قراردادن این عوامل و با توجه به اثرات عمیقی که کاهش موجودی سرمایه بر آینده‌ی‌ اقتصاد ایران دارد، آکادمی دانایان مصمم شد در گزارشی مستقل به بحث «استهلاکات در اقتصاد ایران» بپردازد. در این گزارش، ابتدا به موجودی سرمایه‌ی‌ ثابت در اقتصاد ایران، روند تشکیل موجودی سرمایه، میزان استهلاکات، روند بهره‌وری و وضعیت منابع مالی برای جبران استهلاکات از نگاه اقتصاد کلان پرداخته‌ایم؛ آنگاه از نگاه اقتصاد خرد ارقام استهلاک برخی از صنایع، چالش‌های تأمین مالی، برخی اشتباهات موجود در فرآیند تأمین مالی شرکت‌ها، و تولید پایین‌تر از ظرفیت آن‌ها را گزارش کرده‌ایم. در پایان گزارش نیز ضمن جمع‌بندی به برخی چالش‌های سیاست‌گذاری پرداخته، و توجه بنگاه‌ها را به ضرورت سرمایه‌گذاری جبران‌کننده‌ی‌ استهلاکات جلب کرده‌ایم.