نظام بانکی هر کشوری بخش جدانشدنی و مهم ساختار اقتصادی هر کشور است. این نظام باتوجه به سیاست‌های کلی هر کشور و متناسب با قانون اساسی آن کشور پی‌ریزی شده است و سیستم اقتصادی کشور را در راستای چشم‌اندازها و اهداف پیش‌بینی شده جلو می‌برد. ساختار سپرده‌ها به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام بانکی همواره تلاش می‌کند تا متناسب با سیاست‌های کلی بانک مرکزی به سیستم اقتصادی کمک کند. از طرف دیگر مشتریان و سپرده‌گذاران نیز ملزم‌اند تا با کسب آگاهی از ماهیت حساب‌های سپرده به افتتاح حسابی بپردازند که بیشترین منفعت را برای آن‌ها به همراه دارد. از این روی در این مقاله قصد داریم به تعریف و توضیح یکی از دسته‌بندی‌های مهم سپرده‌ها در نظام بانکی بپردازیم. در حالت کلی انواع سپرده‌ها به دو دسته دیداری و غیردیداری تقسیم می‌شوند. در این مقاله پس از تعریف این سپرده‌ها به بررسی انواع آن‌ها می‌پردازیم و می‌آموزیم که این سپرده‌ها برای سپرده‌گذاران چه کاربردی دارند و در نهایت با بررسی مهمترین تفاوت‌های سپرده‌های دیداری با سپرده‌های غیر دیداری موضوع بحث خود را به پایان می‌رسانیم.

سپرده دیداری چیست؟

سپرده دیداری یکی از انواع سپرده‌هایی است که بانک‌ها در فرایند افتتاح حساب به سپرده‌گذاران پیشنهاد می‌کنند. سپرده دیداری سپرده‌ایی است که صاحب حساب می‌تواند بدون مراجعه حضوری به بانک و از طریق چک اقدام به برداشت از حساب سپرده خود کند. از طرف مقابل بانک نیز این اختیار را دارد که به محض مشاهده برگ چک متصل به حساب سپرده، مقدار مبلغ درج شده در برگه چک را به شخصی که نام او روی چک ذکر شده است تحویل دهد.
در مورد سپرده‌های دیداری توجه به این نکته حائز اهمیت است که به این سپرده‌ها معمولا سودی تعلق نمی‌گیرد. در واقع این حساب‌های سپرده‌ایی به دلیل ماهیت دائما در گردشی که دارند عملا مبلغ قابل توجهی در آن ذخیره نمی‌شود که به آن سودی تعلق بگیرد. دلیل آن هم این است که کاربرد این نوع از سپرده‌ها سوددهی به سپرده‌گذاران نیست.
همانطور که در متن مقاله به آن اشاره شد صاحب سپرده می‌تواند به صورت غیرحضوری و بوسیله چک، اجازه برداشت از حساب را به شخص دیگری واگذار کند که شخص مذکور می‌تواند حقیقی یا حقوقی باشد. اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که طبق بخش‌نامه و قانون بانک مرکزی ایران، بانک صرفا مجاز به نقد کردن چک‌هایی است که مبلغ آن از دو میلیارد ریال کمتر باشد. اگر مبلغ درج شده در چک از دو میلیارد ریال بیشتر باشد فرد یا شرکتی که قصد نقد کردن چک را دارند ملزم به تحویل مستندات( قول‌نامه، سند انتقال و … ) است. این قانون از سمت بانک مرکزی در راستای مقابله با پولشویی وضع‌گردیده است و اجرای آن برای تمامی استفاده‌کنندگان از سپرده‌های دیداری امری ضروری است.
یکی دیگر از نکات مهم در خصوص این دست از سپرده‌ها آن است که از آنجایی که معمولا میزان گردش در این نوع از سپرده‌ها بالا است و به همین دلیل به آن سودی تعلق نمی‌گیرد به این سپرده‌ها سپرده قرض الحسنه جاری نیز می‌گویند.

مطلب پیشنهادی: انواع وام مسکن کدام است و سقف هرکدام چه‌قدر است؟

کاربردهای سپرده دیداری

سپرده‌های دیداری به دلیل ماهیت نقدشوندگی بالا و انتقال به غیر، از مورد استفاده‌ترین انواع سپرده‌ها در میان سپرده‌گذاران است. در دنیای امروز که بحث جابجایی پول همواره یک مشکل بزرگ در میان سرمایه‌داران است، این سپرده‌ها توانسته‌اند تا حد قابل قبولی این مشکل را برطرف کنند. همچنین در شرایط کنونی جوامع بشری از گذشته تا کنون همواره انتقال پول با مخاطرات بسیاری همراه بوده است که این مشکل نیز توسط چک‌ها برطرف شده است. البته لازم به ذکر است که در گذشته نزدیک، صاحب سپرده این اختیار را داشت تا چک را در وجه حامل صادر کند. این اصطلاح به این معنی است که هر کسی که چک را به بانک تحویل دهد بدون اینکه نامش روی برگ چک درج شده باشد می‌تواند مبلغ مندرج روی برگ چک را از بانک تحویل بگیرد. که این امر خطر از دست رفتن سرمایه به دلیل گم کردن چک، سرقت چک و … را افزایش می‌داد. اما از اوایل سال ۱۴۰۰ طبق بخش‌نامه و قانون ابلاغی بانک مرکزی، تمامی صاحبان سپرده‌های دیداری ملزم به تعویض دسته چک خود و دریافت دست چک جدید شدند. این دسته چک‌های جدید که اصطلاحا به آن‌ها چک صیادی نیز می‌گویند، به مانند گذشته امکان صدور در وجه حامل را ندارند و صاحب سپرده باید نام شخصی که چک به آن واگذار شده را علاوه بر روی چک، در سامانه صیاد نیز ثبت کند. این امر سبب می‌شود تا علاوه بر بالا رفتن امنیت معامله از طریق چک، بانک مرکزی نیز نظارت دقیق‌تری بر تراکنشات مالی صاحبان حساب داشته باشد و از پولشویی‌های رایج در اقتصاد کشور جلوگیری کند.

سپرده غیردیداری چیست؟

سپرده‌های غیردیداری بر خلاف سپرده‌های دیداری قابلیت برداشت از سپرده توسط شخص ثالث را ندارند و برای برداشت از سپرده، صاحب حساب باید شخصا عمل کند. ماهیت این سپرده‌ها به گونه‌ایی است که اساسا برای هیچکدام از انواع آن دسته چک صادر نمی‌شود و صاحب سپرده باید از سایر راه‌های برداشت وجه جهت کاهش موجودی حساب خود استفاده کند. با توجه به توضیحات ذکر شده در مورد سپرده‌های غیردیداری، به طور واضح مشخص است که این سپرده‌ها به نسبت سپرده‌های دیداری از قدرت نقدشوندگی کمتری برخوردار هستند. سپرده‌های غیردیداری در حالت کلی به سه‌دسته تقسیم می‌شوند:

1. حساب قرض الحسنه پس انداز:

   حساب قرض الحسنه پس انداز همانطور که از نام آن پیداست ماهیت سوددهی ندارد و بانک این اجازه را از طرف سرمایه‌گذار و بانک مرکزی دارد که با سرمایه در گردش ناشی از این سپرده‌ها به انجام فعالیت‌های عام المنفعه بپردازد. از طرف دیگر عده‌ایی از مردم که سود بانکی را ربوی می‌دانند برای امنیت بیشتر وجوه نقد خود، اقدام به افتتاح حساب قرض الحسنه پس انداز می‌کنند. از طرف دیگر چون افتتاح این حساب‌ها برای بانک هزینه‌ایی ندارد و سپرده‌ها سودی تعلق نمی‌گیرد بانک‌ها همواره تلاش می‌کنند تا با برگزاری قرعه کشی و اهدا جوایز، سرمایه‌داران را به افتتاح حساب قرض الحسنه پس انداز ترغیب کنند.

2. سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت:

   این سپرده همانطور که از نامش پیداست ماهیت سرمایه‌گذاری دارد اما به دلیل کوتاه‌مدت بودنش این امکان را به سپرده‌گذاران می‌دهد که هر زمان که بخواهند بدون محدودیت از سپرده خود برداشت کنند. طبق قانون ابلاغی بانک مرکزی میزان سود اختصاص یافته به پول سپرده‌گذاری شده در این حساب‌ها ده درصد ( این عدد می‌تواند در بانک‌های مختلف کمی متفاوت باشد) است. این سود به کمترین مبلغ مانده سپرده در ماه به صورت سالیانه داده می‌شود.

مطلب پیشنهادی: بهترین سرمایه‌گذاری کوتاه‌‌مدت چیست؟

1. سپرده سرمایه‌گذاری بلندمدت:

   این سپرده‌ها نیز مانند سپرده‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت ماهیت سرمایه‌گذاری دارند اما بر خلاف سپرده‌های کوتاه مدت، صاحبان حساب اجازه برداشت وجه را در طول دوره سرمایه‌گذاری را ندارند و در صورتی که در طول دوره سرمایه‌گذاری اقدام به برداشت وجه کنند، درصد قابل توجهی از سود آن‌ها کاسته می‌شود( اصل سرمایه محفوظ می‌ماند). این امر سبب می‌شود تا این نوع از سپرده‌ها به نسبت سایر انواع سپرده از نقدشوندگی پایین‌تری برخوردار باشند.

مطلب پیشنهادی: بهترین سرمایه‌گذاری بلندمدت چیست؟

کاربردهای سپرده غیر دیداری چیست؟

همانطور که توضیح داده شد این گروه از سپرده‌ها در حالت کلی به دو دسته سپرده‌های قرض‌الحسنه و سپرده‌های سرمایه‌گذاری تقسیم می‌شوند. سپرده‌های قرض الحسنه به صورت مستقیم عایدی برای صاحب سپرده ندارد و سود مادی خاصی را نصیب دارندگان آن نمی‌کند اما سپرده‌های سرمایه‌گذاری که جزو پرکابردترین و رایج‌ترین انواع حساب‌ها هستند می‌توانند بسته به نوع خود که به دو دسته بلندمدت و کوتاه‌مدت تقسیم می‌شوند سودهای مختلفی را به دارندگان خود بدهند. سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه مدت که معمولا افراد از آن‌ها به عنوان حساب‌های روزمره خود استفاده می‌کنند این اجازه را به صاحبان خود می‌دهند که هر زمان، هر مبلغی را که میخواهند را برداشت کنند. از طرفی اما حساب‌های سرمایه‌گذاری بلند‌مدت که معمولا مدت زمان بیش از یک سال دارند، در صورت برداشت از سپرده، مبلغ قابل توجهی از سود را به عنوان خسارت کسر می‌کنند. در بانک‌های ایران در حال حاضر میزان سود اهدایی به سپرده‌های کوتاه مدت ده درصد، و به سپرده‌های بلندمدت بیست و سه درصد می‌باشد که این درصدها در بانک‌های مختلف (دولتی یا خصوصی) می‌تواند تا حد کمی متفاوت باشد.

تفاوت‌های سپرده دیداری و غیردیداری

شاید بتوان عمده‌ترین تفاوت میان سپرده‌های دیداری و غیردیداری را در اجازه برداشت از این سپرده‌ها عنوان کرد. در سپرده‌های دیداری بانک موظف است تا در صورت مشاهده چک مرتبط با حساب، مبلغ درج شده روی چک را به شخصی که نام او روی چک درج شده است پرداخت کند. اما در سپرده‌های غیردیداری صرفا شخص صاحب سپرده می‌تواند از حساب برداشت کند و نمی‌تواند تحت هیچ عنوانی این اجازه را به شخص دیگری بدهد.
از طرفی سپرده‌های دیداری ماهیت جاری دارند. این اصطلاح به این معنی است که این حساب‌ها دائما در گردش هستند و معمولا میزان مبلغ ورودی و خروجی آن‌ها با هم تطابق دارد. از این روی بیشتر استفاده‌کنندگان آن صاحبان کسب و کار و یا افراد شاغل در بازارها هستند. اما سپرده‌های غیردیداری، خصوصا سپرده‌های سرمایه‌گذاری، به دلیل ماهیت سوددهی که دارند، مردم تمایل به ذخیره سرمایه در آن دارند. به همین دلیل میزان مبلغ ورودی در این سپرده‌ها از مبلغ خروجی آن بیشتر است. این امر سبب می‌شود تا علاوه بر فعالین بازار و کسبه که دائما در حال خرید و فروش هستند، مردم عادی نیز به استفاده از این نوع حساب‌ها روی بیاورند.

مطلب پیشنهادی: صندوق درآمدثابت چیست؟

جمع‌بندی

هماطور که در این مقاله بیان کردیم، نظام بانکی هر کشور از اصول و چهارچوب خاصی برخوردار است که باید در وهله اول در راستای رفع نیازهای مردم، و در وهله دوم در راستای رشد و توسعه کشور باشد. در نظام بانکی ایران می‌توان در حالت کلی سپرده‌ها را به دو دسته دیداری و غیردیداری تقسیم کرد. سپرده‌های دیداری که در اصطلاح عامیانه به آن سپرده جاری نیز می‌گویند، آن دسته از حساب‌ها را شامل می‌شوند که صاحب حساب می‌تواند بدون مراجعه حضوری به شعبه بانک، با ارائه برگ چک خود به شخص دیگر اجازه برداشت از حساب خود را به او بدهد و بانک نیز موظف است در صورت تطابق نام فرد مراجعه کننده با نام درج شده روی چک مبلغ نوشته شده روی چک را به شخص پرداخت کند. این ویژگی خاص که این دست از سپرده‌ها دارند موجب شده است تا بازاریان و فعالین حوزه بازرگانی بسیار مشتاق به افتتاح حساب جاری باشند. در واقع این ویژگی در راستای سهولت جابجایی نقدینگی بین مردم توسط بانک مرکزی ایجاد شده است.
از طرفی گونه دیگر سپرده‌ها که سپرده غیردیداری نام دارد در حالت کلی به دو دسته تقسیم می‌شود. سپرده‌های قرض الحسنه که ماهیت سوددهی ندارند و سودی را نصیب صاحبان خود نمی‌کنند اما این اجازه را به بانک می‌دهند که با سود حاصل از این سپرده‌گذاری در فعالیت‌های عام المنفعه مشارکت داشته باشد. اما از طرف دیگر سپرده‌های سرمایه‌گذاریی را داریم که بسته به ماهیت کوتاه‌مدت یا بلندمدت، می‌توانند سودهای مختلفی را نصیب صاحبان خود کنند. تفاوت اصلی سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت در این است که در سپرده‌های کوتاه‌مدت صاحب سپرده می‌تواند به طور روزانه به برداشت و واریز وجه بپردازد. اما در سپرده‌های بلندمدت در صورت برداشت از حساب میزان قابل توجهی از سود سپرده تحت عنوان خسارت برداشت خواهد شد.