بازار سرمایه یکی از مهم‌­ترین مکانیزم­‌های انتقال سرمایه از سرمایه­‌گذاران به شرکت‌­ها و نهادهای مالی است. این بازار نیازمند نظم و نظارتی است که بتواند به‌خوبی عمل کند. لذا بازار سرمایه از مجموعه­‌ای از نهاد و شرکت­‌های مختلفی مانند کارگزاری، بازارگردان، سپرده‌­گذاری مرکزی و تسویه وجوه و ناشران تشکیل شده که هر کدام نقش متفاوتی در راستای یک هدف واحد ایفا می‌­کنند. ناشران سهام خود را در بازار عرضه می­‌کنند، سپرده­‌گذاری مرکزی وظیفه­‌ی تسویه­‌ی وجوه معاملات را بر عهده دارد و بازارگردان نقدینگی مورد نیاز برای تسهیل انجام معاملات را به بازارها تزریق می­‌‌کند. در این مقاله به توضیح مفهوم بازارگردانی، شرایط، وظایف و اختیارات بازارگردانی در بورس می‌پردازیم.

بازارگردانی چیست؟

بازارگردانی (Market Maker) یک روش تنظیم عملکرد بازار سهام است که تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر حرکت قیمت‌ و روند بازار دارد. بازارگردانی در لغت به معنای خرید و فروش اوراق بهادار با هدف تنظیم عرضه و تقاضا، تحدید دامنه­‌ی نوسان و افزایش نقدشوندگی بازار سرمایه است. در واقع بازارگردان کارگزار یا معامله­‌گر، شرکت تامین سرمایه یا صندوق سرمایه­‌گذاری اختصاصی بازارگردانی است که با کسب مجوزهای لازم از شرکت بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران و قدرت مالی کافی، موظف است تعداد مشخصی از سهام را خرید و فروش کند تا عرضه و تقاضا تنظیم شده و نقدشوندگی و ثبات در بازار افزایش یابد.
بازارگردان برای هر سهمی که بازارگردانی می­‌کند، یک کد بازارگردانی دارد و باید در آن کد سفارش خرید و فروش خود را ثبت کند. بازارگردان باید به تعهداتی که در مجوز بازارگردانی آن ذکر شده است، پایبند باشد. این تعهدات شامل حداقل سفارش روزانه، حداقل سفارش انباشته، دامنه‌ی مظنه و… است.

مطلب پیشنهادی: سبدگردانی در بورس چیست؟

وظایف بازارگردانی در بورس

بازارگردان­‌ها نهادهای مفیدی در بازار سرمایه محسوب می­‌شوند؛ زیرا همیشه آماده‌ی خرید و فروش هستند و معمولاً برای انجام این کار ایستگاه معاملاتی اختصاصی دارند. در صورتی‌که اوراق بهادار با صف فروش مواجه باشد و سرمایه‌­گذاری بخواهد آن را بفروشد و خریداری برای این اوراق وجود نداشته باشد، بازارگردان نسبت به خرید اقدام می­‌کند. به‌­طور مشابه، در صورتی که سهام با صف خرید مواجه باشد و فروشنده­ای برای سهام وجود نداشته باشد، بازارگردان نسبت به فروش سهم اقدام می­‌کند تا از ایجاد هیجان کاذب در بازار جلوگیری کند. بازارگردان نقدینگی لازم برای انجام معاملات را فراهم می­‌کند و به‌صورت کلی نقش مهمی در عملکرد و پایداری بازارهای مالی دارد. برخی از وظایف بازارگردان‌ در بازار سرمایه شامل موارد زیر است:

• کنترل عرضه و تقاضا
• کاهش نوسانات قیمت‌ و جلوگیری از تشکیل صف خرید و فروش
• افزایش نقدشوندگی و سرعت معاملات
• حفظ نقدینگی بازار سرمایه

تعیین قیمت سهام توسط بازارگردان

بازارگردان از دو عامل برای تعیین قیمت سهام استفاده می­‌کند. دامنه­‌ی مظنه و ارزش ذاتی سهام دو عامل برای پیش­بینی قیمت مناسب خرید یا فروش یک سهم هستند که توسط بازارگردان مورد استفاده قرار می­‌گیرند.

دامنه‌­ی مظنه

دامنه­‌ی مظنه یک محدوده­‌ی قیمتی است که بازارگردان متعهد است در آن نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. این محدوده توسط شرکت بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران تعیین شده و براساس نوسانات قیمت سهام در بازه‌­های زمانی مختلف محاسبه می­‌شود.

ارزش ذاتی

ارزش ذاتی سهام معیاری اقتصادی است که با تحلیل اطلاعات و عملکرد مالی شرکت­‌ها محاسبه می‌شود. بازارگردان با استفاده از روش­‌های مختلفی مانند روش ارزش دفتری، تحلیل جریان نقدی، روش ارزش افزوده اقتصادی و…. ارزش ذاتی سهام را محاسبه کرده و سعی می­‌کند قیمت سهام را به آن نزدیک کند.

مطلب پیشنهادی: ارزش ذاتی سهام چیست؟

اهداف بازارگردانی در بازار سرمایه

هدف اصلی از بازارگردانی در بازار سرمایه، تنظیم و مدیریت حرکت قیمت‌ و تسهیل معاملات در جهت افزایش کارآیی بازار است. در ادامه برخی از اهداف بازارگردانی در بازار سرمایه را معرفی می­‌کنیم که تحقق هر کدام از آن‌ها عامل مهمی در ایجاد پایداری و پیشرفت بازارهای مالی خواهد بود.

• بازارگردان با منابع مالی زیاد وایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار از نوسانات نامطلوب و کاذب قیمت‌ جلوگیری کرده و به ایجاد تعادل در بازار کمک می‌­کند.
• بازارگردان با جلوگیری از تخلفات و نقض قوانین مالی، به ارتقاء پایداری و ایجاد اعتماد در سرمایه‌­گذاران خرد به بازار سرمایه کمک می­‌کند.
• بازارگردان با ایجاد شرایط مناسب برای انجام معاملات، به تسهیل و در نتیجه افزایش حجم معاملات و همچنین افزایش نقدینگی کمک می‌کند.
• بازارگردان با تحلیل اطلاعات مالی شرکت­‌ها، ارزش ذاتی سهام را تشخیص داده و با خرید و فروش آن باعث نزدیک شدن قیمت سهام به ارزش ذاتی می‌­شود.

نحوه‌ی کسب درآمد بازارگردان

جالب است بدانید، در سفارش­‌های خرید و فروش با قیمت برابر، بازارگردان از اولویت پایین­‌تری نسبت به سایر مشتریان برخوردار است. همچنین بازارگردان­‌ها اجازه­‌ی ثبت سفارش هم جهت با صف خرید یا صف فروش را ندارند؛ بنابراین بازارگردان­‌ها با توجه به قوانین و تعهدات بالقوه‌­ی خود، همواره با ریسک‌هایی مواجه هستند. با توجه به اینکه اولویت اول بازارگردانی کسب سود از انجام معاملات نیست، بنابراین بورس امتیازات متفاوتی برای این شرکت­ها در نظر گرفته است. مطابق قانون، بازارگردان­‌ها کارمزد کمتری بابت معاملات خود پرداخت می‌­کنند و در هنگام فروش سهام نیز معاف از پرداخت مالیات ۰.۵ درصدی هستند. البته بازارگردان‌­ها امکان کسب سود و درآمد از دو طریق نیز دارند. روش اول اخذ کارمزد معاملاتی و روش دوم کسب سود از اختلاف قیمت خرید و فروش اوراق بهادار است. در این صورت درآمد و هزینه‌­های بازارگردان متعادل خواهد شد.

مزایا و معایب بازارگردان در بازار سرمایه

بازارگردانی یکی از روش­‌های تنظیم بازار سهام است که در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می­‌گیرد. همان‌طور که گفتیم، بازارگردان یک نهاد مالی است که با هدف ایجاد نقدشوندگی و ثبات در بازار فعالیت می­‌کند. بازارگردانی مزایا و معایبی دارد که باید در نظر گرفته شود. در ادامه‌­ی مطلب به معرفی برخی از مزایا و معایب بازارگردانی در بازار سرمایه می‌­پردازیم:

• • کاهش نوسانات قیمت و جلوگیری از ایجاد صف خرید و فروش در بازار
  • افزایش نقدشوندگی و سرعت انجام معاملات
  • افزایش شفافیت در بازار سرمایه
  • کمک به تشخیص ارزش ذاتی سهم
  • کاهش ریسک سرمایه‌­گذاری و افزایش اطمینان سرمایه­‌گذاران
  • امکان سوءاستفاده از اطلاعات و تحریک بازار
  • ایجاد تعارض منافع بازارگردان‌ و سرمایه‌­گذاران
  • امکان ایجاد انحصار و کاهش رقابت در بازار

مطلب پیشنهادی: تفاوت سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

سخن پایانی

بازارگردانی یکی از عوامل مهم در ایجاد تعادل و عملکرد صحیح بازارهای مالی است که با تأثیرگذاری بر قیمت‌ و حجم معاملات، به پایداری و رشد صحیح بازار کمک می‌کند. مطابق دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، بازارگردان موظف است روزانه تعداد مشخصی سهم در بازار را معامله (خرید و فروش) کند و با تامین نقدینگی حیاتی بازار و نظارت فعالانه بر آن، شرایط سرمایه­‌گذاری با قیمت منصفانه را برای معامله­‌گران فراهم کند. فهم دقیق این فرایند و عوامل مؤثر بر آن، برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مالی اهمیت بسیاری دارد.