اعتبارات اسنادی تعهدی برای پرداخت پول هستند که توسط مؤسسات مالی صادر می‌شوند و عمدتاً در تجارت مورداستفاده می‌گیرند. هدف اصلی این ابزار، فراهم‌آوردن اطمینان بیشتر برای خریدار و فروشنده از بابت انجام تعهدات هر یک از طرفین در یک معامله است. باتوجه‌به مسائل و شرایطی که در تجارت داخلی و بین‌الملل وجود دارد، از قبیل مسافت طولانی، قوانین مناطق و کشورهای مختلف، عدم شناخت طرفین قراردادها از یکدیگر و مسائلی ازاین‌قبیل، این اسناد به‌عنوان ضمانتی برای انجام تعهدات طراحی شده‌اند و ریسک معاملات را به طرز قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. در اعتبار اسنادی، درصورتی‌که خریدار از عهده‌ی تعهدات خود برنیاید، بانک موظف به پرداخت مبلغ خرید است. در این مقاله در خصوص انواع اعتبار اسنادی و شرایط و مراحل صدور آن توضیحاتی را ارائه خواهیم کرد. تا پایان همراه آکادمی دانایان باشید.

انواع اعتبار اسنادی (letter of credit)

از مزایای اعتبارات اسنادی می‌توان به تنوع بالای انواع آن‌ها اشاره کرد. تنوع بالا به متقاضیان کمک می‌کند باتوجه‌به شرایط خود بهترین انتخاب را از بین اعتبارات اسنادی داشته باشند. لازم به ذکر است به دلیل محدودیت‌های وضع شده، برخی از این اعتبارات در ایران غیرقابل‌استفاده هستند و برخی دیگر به مجوز مستقیم بانک مرکزی نیاز دارند. در ادامه، انواع مختلف اعتبار اسنادی را تشریح خواهیم کرد.

• اعتبار اسنادی وارداتی یا صادراتی

  اعتبارات اسنادی بیشترین کاربرد را در تجارت بین‌الملل یا صادرات و واردات دارد. به اعتباری که خریدار برای واردات به کشور خود ایجاد می‌کند اعتبار وارداتی می‌گویند و در طرف مقابل، برای طرف کشور فروشنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کالا یا خدمت این اعتبار اسنادی، اعتبار صادراتی قلمداد می‌شود. در اعتبار اسنادی وارداتی، درصورتی‌که با درخواست گشایش واردکننده موافقت شود، از طریق سیستم بانکی به صادرکننده اطلاع داده می‌شود. در خصوص اعتبار اسنادی صادراتی نیز، فروشنده می‌تواند اعتبار گشایش شده توسط خریدار را، از طریق بانک کارگزار خود دریافت کند.

• اعتبار اسنادی قابل‌بازگشت

  در این نوع اعتبار خریدار و بانک گشایش‌کننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن می‌توانند بدون اطلاع فروشنده، هرگونه تغییری در شرایط اعتبار به وجود آورند. به همین دلیل این نوع اعتبار نزد فروشندگان محبوب نیست. به‌طورکلی اعتبار اسنادی قابل‌بازگشت، چندان متداول نیست؛ چراکه فروشندگان را با ریسک تغییرات در اعتبار مواجه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

• اعتبار اسنادی تأیید شده

  درصورتی‌که فروشنده به بانک خریدار اطمینان کافی نداشته باشد، می‌تواند درخواست کند تا خریدار از بانک مدنظر فروشنده، تأییدیه بگیرد. معمولاً این نوع اعتبار در معاملات بین‌المللی و زمانی مورداستفاده قرار می‌گیرند که کشور خریدار، وضعیت اقتصادی و سیاسی مناسبی نداشته باشد و یا با بحران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ارزی مواجه باشد.

• اعتبار اسنادی قابل انتقال

  در این نوع اعتبار، ذی‌نفع (فروشنده) می‌تواند همه یا بخشی از اعتبار خود را به شخص دیگری منتقل کند. در این نوع از اعتبار اسنادی، تنها یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بار امکان انتقال اعتبار به شخص دیگری وجود دارد و امکان انجام این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کار برای بار دوم فراهم نیست. این نوع اعتبار اسنادی، یک امتیاز برای فروشندگان تلقی شده و محبوبیت بالایی بین آنان دارد.

• اعتبار اسنادی گردان
  

  این نوع اعتبار، پس از هر بار استفاده ذی‌نفع از اعتبار، همان مقدار مجدداً در حساب بانک شارژ می‌شود و برای معامله بعدی، نیازی به افتتاح حساب جدید نخواهد بود.

طرف‌های اعتبار اسنادی

• متقاضی
  یک شخص حقیقی یا حقوقی است که قصد انجام معامله را دارد. فرد پس از تکمیل مدارک و فرم تقاضای گشایش اعتبار اسنادی، به بانک مراجعه کرده و پس از بررسی شرایط درخواست وی، متعهد می‌شود که پرداخت را در زمان مقرر انجام دهد.
• بانک گشایش‌کننده
  بانکی که بنا بر درخواست متقاضی یک حساب برای اعتبار اسنادی وی ایجاد می‌کند و متعهد به پرداخت خریدار می‌شود. گشایش اعتبار باید مطابق با قوانین و دستورالعمل‌های بین‌المللی انجام شود.
• بانک کارگزار
  بانک کارگزار بانکی است که در طرف فروشنده وجود دارد و در راستای انتقال پول از خریدار به فروشنده با بانک گشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده همکاری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. اقدامات دیگری نظیر بررسی اسناد و مدارک فروشنده و خریدار و حساب اعتبار اسنادی آن را برعهده دارد.
• ذی‌نفع اعتبار
  به فروشنده یا صادرکننده کالا ذی‌نفع اعتبار گفته می‌شود که می‌تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد. ذی‌نفع از طریق فروش کالای خود منتفع می‌شود و باید مطابق با قوانین و مقررات عقد شده، کالا را در زمان مقرر به خریدار تحویل دهد.
• بانک تنظیم‌کننده
  در برخی اعتبارات اسنادی مانند اعتبار اسنادی تأیید شده، نیاز به تأیید بانک دیگری نیز وجود دارد. بانک تنظیم‌کننده به‌عنوان تضمین‌کننده پرداخت وجه و به‌عنوان یک طرف سوم وارد می‌شود. این بانک در حقیقت تأییدکننده اعتبار بانک کارگزار و خریدار است.

مزایا اعتبار اسنادی

اعتبار اسنادی برای همه‌ی عوامل دخیل در معامله از قبیل خریدار، فروشنده، بانک و دولت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. مزایایی که فروشندگان و خریداران از آن‌ها بهره‌مند می‌شوند موارد زیر را شامل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

• اطمینان فروشنده از دریافت وجه پس از تحویل کالا
  نگرانی در مورد ارسال کالا و عدم دریافت وجه همواره برای فروشندگان همواره وجود داشته است. اعتبارات اسنادی این نگرانی و ریسک را از بین برده و برای فروشندگان اطمینان خاطر ایجاد می‌کند.
• امکان کنترل تاریخ و اسناد حمل‌ونقل با مفاد توافق‌نامه اولیه
  فروشنده و خریدار می‌توانند تاریخ تحویل کالا، اسناد حمل و تطابق آن‌ها با توافق‌نامه اولیه را بررسی کنند.
• امکان کسب تسهیلات بیشتر برای فروشنده
  در مقابل اعتبار گشایش‌یافته برای تهیه کالای سفارش شده، فروشنده می‌تواند تسهیلات بیشتری دریافت کند.

معایب و ریسک‌های اعتبار اسنادی

در مقابل مزایایی که اعتبارات اسنادی دارند، گشایش این اعتبارات بدون خطر نخواهد بود و ریسک‌هایی دارد. معمولاً خریداران ملزم به پرداخت هزینه‌های گشایش اسناد اعتباری هستند. ممکن است فروشنده با جعل اسناد موفق به دریافت وجه شود؛ اما کالا را ارسال نکند. از دیگر ریسک‌هایی که متوجه خریدار است می‌توان به عدم پوشش جزئیات معامله اشاره کرد. به‌عنوان‌مثال امکان ارسال کالای نامرغوب توسط فروشنده وجود دارد. همچنین ممکن است کالا در حین انتقال آسیب ببیند و یا حتی دزدیده شود.

اعتبار اسنادی باوجوداینکه انواع مختلفی دارد و شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای دریافت دارد؛ اما همچنان ریسک حاصل از اتفاقات غیرقابل‌پیش‌بینی چون فجایع طبیعی یا جنگ در آن ایجاد خطر می‌کند. همچنین محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی نیز از جمله مواردی است که در گشایش اعتبارات اسنادی موردتوجه قرار می‌گیرند. مشکلات مربوط به مبادلات ارزی در کشورهایی که از نظر سیاسی در شرایط خاصی به سر می‌برند نیز از دیگر ریسک‌های استفاده از اعتبارات اسنادی است.

مراحل گشایش اعتبار

به‌طورکلی چهار مرحله‌ی اصلی برای گشایش یک اعتبار اسنادی وجود دارد:

1. مرحله‌ی اول: در این مرحله ابتدا طرفین معامله با یکدیگر یک پیش‌نویس از قرارداد آماده می‌کنند که در آن روش پرداخت و سایر شرایط معامله ذکر شده باشد. بعد از نوشتن پیش‌نویس قرارداد، خریدار به بانک مراجعه کرده و پس از انتخاب نوع اعتبار اسنادی، درخواست گشایش اعتبار می‌دهد. در این مرحله تمامی مدارک و مجوزهای لازم باید به بانک ارائه شود.
2. مرحله دوم: بانک خریدار پس از اعتبارسنجی و گشایش اعتبار برای خریدار، سفارش را به‌صورت کدهای استاندارد سوئیفت برای بانک فروشنده ارسال می‌کند تا بررسی‌های لازم انجام شود. بانک فروشنده نیز پس از بررسی، سفارش را به اطلاع فروشنده می‌رساند. فروشنده با اطلاع از گشایش اعتبار، محصول را مطابق با شرایط قرارداد تهیه می‌کند و به شرکت حمل‌کننده محموله تحویل می‌دهد.
3. مرحله سوم: شرکت حمل‌ونقل پس از دریافت محموله و اسناد آن، محموله را به مقصد رسانده و تحویل خریدار می‌دهد. پس از تحویل محموله، شرکت حمل و نقد اسناد حمل را صادر کرده و به دست فروشنده می‌رساند. سپس فروشنده با مراجعه به بانک و تحویل اسناد دریافتی، درخواست وجه خود را ثبت می‌کند.
4. مرحله چهارم: بانک کارگزار بعد از بررسی اسناد دریافتی و چک‌کردن آن‌ها با شرایط منعقد شده در قرارداد، وجه موردنظر را به فروشنده پرداخت می‌کند. سپس اسناد را به بانک گشایش‌کننده ارسال کرده و درخواست دریافت وجه از خریدار را ثبت می‌کند. پس از پرداخت وجه توسط خریدار، بانک گشایش‌کننده اسناد را به وی تحویل می‌دهد. خریدار نیز با تحویل اسناد به شرکت حمل‌ونقل، محموله درخواستی خود را تحویل می‌گیرد.

اصطلاحات مورداستفاده هنگام استفاده از اعتبارات اسنادی

اصطلاحات رایجی که در حین استفاده از اعتبارات اسنادی مورداستفاده قرار می‌گیرد و بهتر است طرفین از آن‌ها اطلاع داشته باشند می‌توان موارد زیر را نام برد:
دموراژ (demurrage): همان‌طور که می‌دانید ممکن است در ارسال کالا تأخیر یا تعجیلی صورت بگیرد. درصورتی‌که کشتی حمل محموله مجبور به تأخیر شود، هزینه‌ی اضافه‌ای ایجاد می‌شود که به آن دموراژ گفته می‌شود. در نقطه مقابل این موضوع نیز هزینه‌ی تعجیل کشتی قرار دارد که به آن دیسپچ گفته می‌شود.
سور شارژ (sourcharge): ممکن است در حین حمل‌ونقل، هزینه‌های اضافی برای حمل ایجاد شود که به آن هزینه‌ی اضافی مربوط به کرایه حمل یا سور شارژ می‌گویند.
کابوتاژ (cabotage): به حمل کالا از یک نقطه‌به‌نقطه دیگر از راه دریا یا رودخانه کابوتاژ گفته می‌شود.

جمع‌بندی اعتبار اسنادی (letter of credit)

از دیرباز لزوم معاملات بین‌الملل و همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان دولت‌ها و تجار برای رشد اقتصاد و توسعه‌ی کشور‌ها آشکار بوده است. در این میان مسائل مربوط به واریز وجه و دریافت کالا، دغدغه‌های بسیاری را برای تجار ایجاد کرده بود. اعتبارات اسنادی برای حل این دست مسائل ایجاد شده‌اند تا با کاهش ریسک مربوطه، فرایند مبادله و تعاملات را تسهیل بخشد.

مطلب پیشنهادی: حاکمیت شرکتی چیست؟